Automati za kafu i kafe istorijat
Automati za kafu i kafe istorijat biće obrađeni u ovom članku.
Danas konzumiramo mnogo različitih vrsta i podvrsta kafe koz mnoge automate za kafu.
Automati za kafu i tople napitke mogu pripremati espresso , instant (u Srbiji poznatiji kao nes) filter kafu i mnoge druge vrste.
Međutim, jako malo znamo o samom nastanku i širenju kafe po svetu.
Skoro četrnaest vekova ljudi se druže sa katom.Rasprostranjena i poštovana u ćelom svetu, kata je postala opšta potreba. Voljena od svih, ona je od luksuznog napitka sišla na trpezu običnog čoveka. zauzevši važno mesto u njegovoj ishrani.
Napitak od kate, ili kratko ,,kafa” za savremenog čoveka ima poseban značaj.
Kata je postala navika, potreba ili čak ritualni obred uz posao, razgovor ili zabavu. Poznato je da konzumiranje kate izaziva kod čoveka karakteristična fiziološka dejstva. održava budnost i utiče na povećanje koncentracije.
Kata je istovremeno i opsena i stvarnost. Nijedan hranljivi napitak nije se sukobljavao sa tolikim otporima kao što je to slučaj sa kafom.
lako su je pronašli duhovnici a uzdigli lekari, ta ista kafa je vekovima izlagana progonu crkve i predrasudama zvanične medicine.
Tokom svog hiljadugodišnjeg širenja, kafa je bila predmet žestoke političke opozicije. visokih poreskih ograničenja, nepravičnih dažbina i visokih carina. Pa ipak ona je preživela sve to i zauzela vodeće mesto u katalogu narodnih pića.
Godine 1919. kafa je dobila svoje najveće priznanje. Naime, tada je jedan general SAD izjavio da kafa, hleb i slanina zajedno dele orden zato što su bili osnovna hrana, koja je Saveznicima pomogla da dobiju Prvi svetski rat.
Za OTKRIĆE KAFE vezuju se brojne legende. Po jednoj, među skupocenim darovima koje je kraljica od Sabe donela caru Solomonu nalazi se i kafa. Većina ostalih se slažu u tome da su kafu otkrile koze.
Po predanju, Etiopija je zavičaj kafe. Pominje se i Jemen, odnosno Arabija. Ne zna se kada je drvo kafe otkriveno. Najčešće se navodi da je to bilo pre 575. godine ili 850. godine, kada su je navodno uočili monasi nekog etiopskog manastira. Prema novijoj verziji, u pitanju je pastir-kozar Kaldi, koji je o svom otkriću obavestio kaluđere. Najzad, nalazač je siromašni čobanin iz Jemena. On je čuvajući poverene
U arapskom jeziku qahwah ili njen sinonim cahauah – turska varijanta kahve je generični izraz za sve vrste pića pa i za kafu kao napitak. Ćela jedna oblast u Etiopiji zove se Kaffa. Ovo ime nosi i jedna luka u Jemenu iz koje je prvo izvršen izvoz kafe. Potom je postao toliko veseo, razdragan i brbljiv da su njegovi susedi pomislili da se napio vina koje je za muslimane bilo zabranjeno piće.
U uopštenoj i najrasprostranjenijoj verziji zbivanja su tekla ovako: neki čobanin primetio je jednog dana da su njegove koze neobično živahnule i počele da poskakuju kao lude pošto su pojele bobice sa nekog njemu dotle nepoznatog šiblja. Ispričao je sve kaluđerima obližnjeg manastira i odneo im nekoliko tamnocrvenih bobica. Kaluđeri su probali bobice, pa kako su bile gorke, pobacali su ih u vatru oko koje su sedeli. Ubrzo se iz vatre počeo širiti neobičan miris prijatan i opojan. Kasnije su došli na ideju da bobice treba najpre ispžiti, potom ih istucati i najzad skuvati.
Pripoveda se da se otada nije mogao naći kaluđer koji bi zaspao tokom večernja. Proširila se i priča o večno budnom manastiru.
ŠIRENJE KAFE po svetu dešavalo se dvojako, jedne je puteve imalo KAFENO
DRVO a druge KAFENI NAPITAK.
Napustivši svoju postojbinu Etiopiju, KAFENA BILJKA dolazi najpre u Jemen i druge arapske zemlje a zatim u Persiju. Arabljanima je uspelo da skoro hiljadu godina sprečavaju njeno presađivanje izvan pomenutog regiona. Međutim, nije bilo mogu-
će večno nadgledati nepregledne kolone hodočasnika koje su raznim putevima svake godine hrlile u Meku. Tek je oko 1600. godine Baba Budan, Indus – musliman prokrijumčario bobice kate u Južnu Indiju i tamo započeo da gaji katu.
Oko 1699. godine Holanđani prenose kafeno zrno iz Indije na Javu. Sa Jave dospeva na Cejlon. Potom 1706. godine biljka kate biva zasađena u botaničkoj bašti u Amsterdamu, a 1714. godine u botaničkoj bašti u Parizu. Godine 1723. francuski
kapetan Clien preneo je sadnicu kafe iz Pariza na Antile, odakle je njeno seme poslato na Bahame, Kubu, Jamajku i Portoriko.
Kafeno drvo se zatim kao poljoprivredna kultura počinje saditi u Haitiju, Santa Domingu, Južnoj Africi i Sirinamu /Holandska Gijana/. Odatle je preneta u brazilsku državu Paranu, potom slede Filipini, Celebes i Kostarika. Iz Širinama osvaja tro-
pske zemlje Novog Sveta. Na prelazu iz osamnaestog u devetnaesti vek kafeno seme se iz Ria prenosi na Havaje a istovremeno se širi po celoj Srednjoj Americi. Dosta kasnije kafeno seme se prenosi u Indoneziju, Australiju i Istočnu Afriku.
Interesantno je da je kafa Arabika tek početkom dvadesetog veka preneta u Afriku /Madagaskar, Kenija, Tanzanija/.
Tako je oko 1902. godine kafa završila svoj veliki put oko sveta i vratila se u istu oblast iz koje je i krenula i osvojila svet. postavši najspektakularnija roba koja je izazvala velike berzanske i bankarske skandale. Za razliku od kafenog drveta. KAFENI NAPITAK stigavši u Arabiju krenuo je na sever. Tako je iz Arabije preko Meke prešao u Kairo i Carigrad a zatim u Evropu i obe Amerike.
Ceni se da je prva kafana /pila se samo kafa/ otvorena u Carigradu 1554. godine. Nakon sto godina ovi lokali su otvarani po evropskim centrima. Španci su u svojoj zemlji počeli da piju kafu 1628. godine. Mletački brodovi su prve vreće kafe dopremili iz Turske u Evropu 1683. godine. Te iste godine poljak Franc Georg Koljčicki otvorio je u Beču prvu kafanu.
Na našim prostorima, kafa ima naročito ritualni značaj. Za razliku od zapadnjačkog sveta, koji kafu pije najčešće stojeći u bistroima ili kafićima, kod nas se kafa pije sedeći najčešće uz duvan. Kafa bez duvana kao postelja bez jorgana, rekao je svojevremeno neki istočnjački mudrac. Pušenje, tvrde upućeni, pijenju kafe daje posebnu dimenziju uz meditiranje ili razgovor.
Banjaluka je imala kafane pre Pariza /1671. godine/ ili Beča /1683 / a prva kafana ili ,,kahva” otvorena je u Sarajevu 1592. godine. Na tim prostorima kafa se nije šećerila sve do austro-ugarske okupacije 1878. godine, već se pila sa medom.
U narodu su nastali mnogi šaljivi nazivi za serviranu „kafu” koja je po mišljenju mnogih meraklija ili poznavalaca najbolja ako se iz džezve naliva u fildžane a ne u šoljice i ako se pije sa kockom šećera, a ne već zašećerena.
Osim naziva „dočekuša”, „razgovoruša”, ili „sikteruša” ili „ispraćuša”, za kafe koje se serviraju gostima u kućama ima još simpatičnih naziva koji se lako pamte i čiji se broj povećava.
Sami nazivi najčešće govore o vremenu serviranje: „krmeljuša”, „razdremuša”, „tračuša”, „dolevuša”. „pričuša”, „poručka” /po šoljica posle ručka/, „akšamija” /pije se posle zalaska sunca/. Pominje se i „ženska pričuša”, što bi otprilike odgovaralo ,,ićindijuši” /pije se posle podne/. „Ačik” je nedovoljno pržena /svetla/ kafa. „biberlija” je nezašećerena kafa za koju se kaže i „gorkača”, „čibukuša” se pije uz pušenje čibuka, „gustulja” se prilikom kuvanja meša. Mnogi smatraju daje najbolja kafa „kajmaklija” prilikom kuvanja ne srne da provri.
U drugoj polovini XVII veka Carnelius Decker, ušao je u istoriju kao „Marketing manager”. Objavio je jedan rad o kafi u kome hvali kafu kao „sredstvo ne samo protiv skorbuta, koliko protiv upale žuči, zadaha iz usta i drugih tegoba”. On uvodi kafu u botaničke krugove kao ,,najskupoceniji i neprevaziđeni lek”. Tako je kafa na nemačkom tržištu lansirana preko apoteka.
Neki lekari su kafom lečili proliv i bolesti stomaka, a veliki broj njih se slaže u tome da „kafeni napitak održava organizam u budnom stanju, osvežava ga i čini čoveka veselijim, razdraganijim i pričljivijim”. Prema mišljenjima jednog broja istraživača kofein ublažava glavobolje, nastale usled povišenog krvnog pritiska i tegobe usled povećanog lučenja urina. On stimuliše niz funkcija u organizmu bez izazivanja depresivnih stanja. Sem toga kofein je i blag stimulans funkcije srca i bubrega. Pre- terano konzumiranje kafe može Imati i toksičan efekat.
Završivši svoj istorijski put kafa je početkom XX veka postala osnovna izvozna poljoprivredna kultura. Dok je 1929. godine, svetski izvoz kafe bio na petom mestu među glavnim poljoprivrednim sirovinama I sirovinama životinjskog porekla /pamuk, žitarice, šećer, vuna, kafa/, posle drugog svetskog rata izvoz kafe po vrednosti dolazi na drugo mesto. odmah iza nafte.
Samoniklu kafu, koju danas koristimo kroz automate za kafu, otkrio je primitivni stanovnik Afrike verojatno već davno, možda i prie nekoliko hiljada godina.
O toj prvoj istorijskoj fazi kafe govore nepouzdane legende i priče, iz kojih se ipak može nazreti dugi život kafenog zrna. Legende i priče o kafi i automati za kafu.Ko je prvi otkrio samoniklu, “divlju” kafu? Gde i kada ju je prvi put čovek počeo koristiti? Kao hranu? Kao lek? Kao sredstvo za uživanje ili sve to istodobno?
Na postavljena pitanja niko nije mogao, a vjerojatno i neće moći dati pouzdan odgovor. Počeci života kafe obavijeni su velom tajni. O njoj nema, iz vremena praistorije, nikakvih podataka. Ipak jedan podatak je potpuno pouzdan: kafa je kao samonikla biljka, grm i stablo, otkrivena u Africi. Takođe
se zna da ju je prvi put čovek počeo odgajati i koristiti u obliku kafenog napitka najprije u Arabiji. Šta je dotada bilo sa kafom i njenom upotrebom, ostaje duboka tajna. Zato su mnogi pokušavali u najstarijim pisanim spomenicima čovečanstva, najprije u Bibliji, tražiti odgovor na pitanje da li ju je
i kako upotrebljavao čovek.
Abigajila brzo uze dve stotine hlebova, dva mijeha vina, pet ovaca, pet mera pržena žita, sto grozdova suvoga grožđa, dve stotine kovih kolača i sve to natovari na magarce”. U tom pasusu iz prve knjige Samuelove XXV, 18 lepa Abigajila, bez znanja svoga supruga Nabala, šalje radi pomirenja izraelskom kralju Davidu međuostalim i „prženo žito”, u čemu neki Georg Pachus vidi kafu, kako to tvrdi u latinskim jezikom napisanoj raspravi 1700.
godine.
Tragove kafi tražili su i u Homerovoj Ilijadi i Odiseji. Tako pisac Petnis della Valle (1586—1652) smatra da „nepenthe” koje Helena nosi sobom kao razbibrigu nije ništa drugo nego kafa pomiješana sa vinom.
Najstarija priča o kafi je ona koju je ispričao Muhamed. Naime, kad je prorok jednom bio bolestan, Alah mu se smilovao i poslao anđela Gabrijela sa napitkom, crnim kao kaba u Meki. Popivši tu uzbuđujuću „qafu”, taj divan napitak, Muhamed je ozdravio. Osjetio se kao mladić, pa je iz sedla izbacio četrdeset ljudi i obljubio mnogo žena.
Ipak je najčuvenija legenda koju nam je ostavio rimski profesor Faustus Naironi (1635 — 1707). U Jemenu, na Crvenom moru, po brežuljcima oko samostana (mekteb, medresa) Šehodct (ili Šenodct) pasle su brojne koze. Uvijek u potrazi za sočnim travama, grmljem i jestivim plodovima, lunjale su
nadaleko po brežuljcima, a uveče se mirne i site vraćale kući. Najednom su pastiri primijetili da su se njihove koze izmenile, i da su noću nemirne, živahne, stalno mekeću i ometaju pastirima san. Ne znajući tome razlog, obratili su se za savjet i pomoć sveštenicima . Lukavi sveštenici brzo su shvatili da takvo ponašanje koza može biti posedica isključivo njihove hrane. Zajedno sa pastirima pratili su kretanje koza i otkrili njima dotad nepoznato stablo sa malenim crvenim plodovima nalik plodovima trešnje. Koze su slasno brstile te čudne trešnje.
Znatiželjni monasi otrgnuli su nekoliko zrna („trešanja”) sa stabla i odnijeli ih kući. Mudri glavar samostana dao je osušiti tvrde trešnje na vatri. Osušene plodove dao je zdrobiti kamenjem, tako da je iz njih načinjen prah. Sasuo ga je u vrelu vodu. Iznenada je osjetio neki divan, opajajući miris,
dotad sasvim nepoznat. Popio je napitak. I gle čuda: osjetio je istu živahnost kakvu su pokazivale i koze. Ali nemir koji ga je obuzeo rasterivao mu je san, a njegove misli su postale nevjerojatno jasne. Kao da ga je Bog prosvetlio! Iznenađen i očaran, dao je pripremiti napitak i za ostale svećenike. Svisu i sami imali sličan osjećaj, nisu mogli spavati pa su molili Alaha dugo u noć.
Tu postupno prestaju legende, a počinje istorija kafe koja je verojatno iz svoje prapostojbine u Etiopiji stigla preko 26 km širokog morskog tjesnaca Bab al Mandeba u Arabiju, u Jemen. Postoje podaci daje upravo negdje sredinom petnaestog veka pijenje kafe postala moda u Arabiji! I tu nema prave istorijske istine. Ipak svi podaci ukazuju na to da je ona porijeklom iz današnje jugozapadne etiopske provincije Kaffe, koja se nalazi jugozapadno od Addis Abebe, južno od jezera Tana, između 7. i 12. sjeverne širine, na visoravni koja je, kako se smatra, i kolievka čovečanstva.
Tu, između Etiopije i Kenije, rasla je divlje kafa i svoje plodove, svoje crvene trešnje nesebično nudila verojatno već prvim ljudima na Zemlji.
Takva samonikla, divlja kafa nađena je u prošlom 19. veku i u područjima zapadne i centralne Afrike, gdje i danas raste divlje.
Širenje kafe po svetu
Kako je kava iz Kaffe stigla u Jemen, u Arabiju, ne zna se pouzdano. Naime, u davna vremena današnja etiopska provincija Kaffa (Keffa) bila je samostalna kraljevina, sa sopstvenim jezikom, kulturom sve do kraja 19. veka, kad ju je 1897. god. osvojio i priključio Etiopiji (Abcsiniji) etiopski car Menelik II. Narod Kaffe doselio se u te krajeve oko 1400. godine iz Sjevernog Sudana. Doseljenici su pripadali sudanskom plemenu Kaffitscho (Kafičo), pa su po tome svojoj novoj postojbini i dali ime.
Nema podataka o tome da li je neki narod živeo na tim područjima pre dolaska sudanskog plemena. Možda je postojao i stopio se sa došljacima, a verojatno ih upoznao i sa osobinama „divljeg” stabla kojega su nazivali „bun”. Tako su zvali ne samo stablo ili grm kafe nego i plod i kasnije, napitak.
Vjerojatno je „bun” stigao u Jemen mnogo prije petnaestog veka, jer se za bun, kažu neki istorijski podaci, znalo već u devetom veku. Stoga se može sa velikom verovatnoćom pretpostaviti da je „bun” u Arabiji bio poznat mnogo prije, samo nije korišten.
Iz Etiopije su preko spomenutog moreuza prenosili kafu (bun) islamski hodočasnici, možda i crnci,, bilo kao osvajači, bilo, kasnije, kao arapski robovi. Neki od tih su donijeli mladicu kafe, možda i zrna koja su u pogodnoj klimi arapskog poluotoka sama nikla i dalje se bez čovjekove pomoći umnožavala.
Kad su otkrili svojstva buna iz Afrike, Arapi su brzo uvidjeli daje reč o čudesnoj biljci, o čudesnom stablu, grmu koji daje plodove iz kojih se može pripraviti gotovo čudotvoran, mirisav napitak. Zato su dugo čuvali svoju tajnu i zabranili izvoz buna iz zemlje. I mladica, i semena, i zrelih zrna. Zabrana i tajna o kafi ili bunu potrajale su sve do 1600 god. I tada su je sasvim slučajno otkrili u Arabiji portugalski i holandski moreplovci. Vjerojatno su je ukrali i donijeli na otok Cejlon u Indijskom oceanu i počeli je kultivisati.
Nekako u isto to vreme neki je muslimanski hodočasnik u Kaabu (ćabu) otkrio čudesni napitak i to piće, qahfu, verojatno kradomice, prenio u Indiju. Taj indijski hodočasnik zvao se Baba Budan. Skriveno seme donio je svojoj kući, na zapadnu malabarsku obalu Indije, i tu ga počeo kultivirati
i rasadivati, očaran svojstvim? napitka kakvog je uživao u Arabiji. Holanđanin Hendrik Zwaardekroon prenio je biljku 1699.
godine na otok Javu.
Svi dosad izneti podaci delom su istorijska istina, ali delom i legenda i pretpostavka. Od 1699. godine širenje kafe po svijetu je utvrđeno i dokumentirano.
Guverner holandske Indonezije van Hom donio je kafu 1706. god. u glavni holandski grad Amsterdam. Tu je odgajana u stakleniku. Odatle je dragocjena biljka rasadivana kao ukrasna biljka po staklenicima ostalih evropskih gradova. Jedan grm buna (kafe) stigao je u Pariz na dar
francuskom kralju Luju XIV (kralj Sunce). Smatrajući biljku dragocjenim raritetom, kralj je dao napraviti specijalnu kućicu-
u Jardin des plantes. Upravo odatle, a ne iz Amsterdama niti iz Arabije, raširila se kava po cijelom svijetu.
Automati za kafu i kafe istorijat
Dolazak na Martinik
Francuska nije bila tako značajna kolonijalna sila, ali je tada, u XVIII veku, posedovala mnoge prekomorske zemlje. Upravo se celo taj vek vodila žestoka imperijalna borba između evropskih sila – Velike Britanije, Francuske i Španije – za kolonije. Francuzima su uspeli učvrstiti se na Karibima, posebno na ostrvu Martiniku u Malim Antilima, u visini 15. severne širine.
To ne naročito veliko ostrvo odigrao je bitnu ulogu u širenju kafe po svetu. Prema istorijskim podacima, francuski je kapetan Gabriel Mathieu de Clieu na još i danas nejasan način došao do jednog “ukrasnog” grma kafe u strogo čuvanom stakleniku u Parizu. Uz veliki napor i još veću brigu i peripetije
kapetan je uspio grm preneti svojim brodom neoštećen do otoka Martinik. Za vrijeme transporta brodom morao je svoj dragocjeni grm štititi ne samo od amtosfere nego i od zavidnika i zlobnika, ali i od suše. Zalivao je svoj grm svakog dana. Kad je na brodu ponestalo vode, gotovo mjesec dana dijelio je svoj obrok vode sa biljkom!
Čim ga je posadio u svoj vrt na Martiniqueu (bilo je to 1723) odmah ga je dobro zaklonio drugim bodljikavim grmovima da ga zaštiti ne samo od vjetra i sunca nego i od nepoželjnih očiju. Svakodnevno ga je pažljivo nadzirao i negovao. Trud se isplatio – pariški „ukrasni” grm dao svoje prve plodove, zrele, crvene „trešnje” kafe.
Znajući koliku dragocjenost predstavlja biljka, počeo ju je i presađivati. Uspio je odgojiti mnoštvo novih grmova, novih stabala kafe.
Kapetanov vrt postao je rasadište kafe za sve francuske posede, naročito po zemljama Južne i Centralne Amerike. Iz njegove biljke nastale su 1732. god. plantaže na Jamajki,1740. u Meksiku, na Filipinima 1744. i u Venecueli 1784.god. Iz jedne jedine kapetanove biljke razmnožilo se do 1777 .god.
18 milijuna stabala!
Automati za kafu i kafe istorijat – Kafa konačno po celom svijetu
Kafa je konačno zavladala celim svetom, ali kao napitak, a ne kao biljka. Kafa, kako se u nas naziva stablo odnosno grm kafe, može rasti samo u tropskom pojasu. Danas kafa raste u svim zemljama toga tropskog pojasa.
Na ostrvo Sumatru stigla je, takođeriz pariškog kapetanova grma 1715. godine, na Haiti i Santo Domingo 1720. odnosno 1724. god. Po svemu sudeći, plantaže u celoj Srednjoj Americi nastale su iz potomaka matične, kapetanove biljke.
Zanimljivo je da su i danas najveće plantaže kafe u Brazilu nastale iz pariške prabiljke, i to tako da je grm jednog od potomaka kapetanove biljke sa Sumatre prenesen u Južnu Ameriku, u Brazil. Tu su se plantaže kafe raširile od Santosa i Rio de Janeira sve do sjevernih brazilskih obala.
Francuzi su biljku kafe doneli i na ostrvo Bourbon, danas poznat pod imenom Réunion, u Indijskom oceanu. Biljku nisu presadili ni iz Amsterdama, ni iz Pariza, ni sa Cejlona ni sa Jave, nego direktno iz Arabije i donijeli je na otok 1717. godine. Odatle se kava širila po obližnjim zemljama u Indokinu,
Tahiti i ostale.
Nije teško zaključiti da su i amstcrdamska i indijska i južnoamerička kava, kao i ona na Cejlonu i na Javi, potomci, direktni ili indirektni, arapske kafe, one koju su Arapi na svom poluostrvu i Jemenu tako dugo i ljubomorno čuvali, branili strancima da vide njihove plantaže, a koje su kasnije počeli izvoziti namakali u vrelu vodu, kako bi onemogućili kultiviranje kafe iz zrna. Tako se kafa na svom putu u Arabiju čvrsto nastanila upravo tu i odatle su prokrijumčarene prve biljke koje su se iz Amsterdama, Pariza, Cejlona i Indije, te Jave proširile po svetu pod imenom arapska kava (znanstveno ime Coffea Arabica) ili jednostavno, Arabica .
Grane kafe sa nezrelim plodovima („trešnjama”).
Osim iz Etiopije, kafa se širila svetom i jednim sasvim drukčijim putem, ali opet iz Afrike. Znatno južnije i zapadnije od Kaffe, u neposrednoj blizini jezera Viktorija, u Ugandi, 1860 god. pronađena je divlja, samonikla kafa, koja je rasla na ne baš velikim visinama, kao etiopska, i odlično se odupirala
vlažnoj i toploj tropskoj ekvatorskoj klimi. Uskoro je pronađena pojedinačno, raštrkana, i južno od Ekvatora u slivu reke Kongo, a slična biljka pronađena je i u Zapadnoj Africi, najprije u Liberiji, pa potom u Sijera Leone i Obali Bjelokosti u brdovitom području sa toplom i vlažnom tropskom klimom. Kako je mnogo otpornija od arabika, nazvana je robusta ili Coffea robusta, a jezikom naučenjaka i Coffea canephora.
I arabika i robusta danas su preplavile tropska područja. U mnogim zemljama našle su se zajedno. Iz ta dva osnovna oblika razvile su se kasnije razne njihove podvrste i njihovi hibridi.
Kroz tekst je objašnjen istorijski put kafe od davnina do modernih automata za kafu i tople naptke.
INFO :